Groningen

Veel (sociale) voorzieningen zijn van onderop bedacht en ontstaan. Soms zonder dat de overheid hieraan te pas komt, soms met (financiële) steun van de overheid. De inzet en betrokkenheid van bewoners hierbij is vaak enorm. Maar hoe kwamen deze voorzieningen van onderop in het verleden tot stand?

Één van mijn favoriete boeken tijdens mijn studie Sociologie was het boek "Zorg en de staat" van Abraham de Swaan. De auteur omschrijft hierin de totstandkoming van de verzorgingsstaat in vele westerse landen als van een eeuwenlange ontwikkeling die zich op vergelijkbare manier heeft voorgedaan.

Kort samengevat gebeurde dit als volgt: Waar de overheid tekortschoot, verenigden mensen zich om collectief een goed tot stand te brengen. Bijvoorbeeld armenzorg in de vorm van liefdadigheid door kerken of zelf opgezette en beheerde werkeloosheidsverzekeringen in arbeiderswijken, soms zelfs op straatniveau.

Veel van deze voorzieningen werden in de loop der jaren vergroot van schaal, samengevoegd en gecentraliseerd. Vaak door de overheid (armenzorg, lokale energievoorzieningen) of vakbonden en werkgevers (werkeloosheidsverzekeringen). Maar de voorzieningen bleven in eerste instantie wel onder democratische controle.

De afgelopen decennia hebben wij, door privatiseringen en vermarkting, grote delen van onze samenleving en democratische controle in de uitverkoop gedaan. In de zorg hebben vier commerciële zorgverzekeraars het voor het zeggen, het openbaar vervoer wordt gedomineerd door drie à vier internationale vervoersbedrijven, onze energiebedrijven Nuon en Essent zijn verpatst aan het Zweedse Vattenfall en het Duitse RWE, de woningbouwverenigingen zijn verzelfstandig tot corporaties die niet mee onder controle staan van de overheid of huurders en in de financiële sector in Nederland hebben ABN Ambo, ING en de Rabobank de touwtjes in handen. Hier moeten en kunnen we wat mij betreft twee dingen aan doen.

Op nationaal niveau moeten we terugeisen en behouden wat van ons allemaal is. Dus niet verder privatiseren, maar democratiseren!

1. Maak van ABN Ambro een voorbeeldbank: de volksbank.
2. Vorm de zorgverzekeraars om tot één publieke organisatie met publieke basisverzekering.
3. Stop de marktwerking in het openbaar vervoer.
4. Geef huurders meer zeggenschap en macht over woningbouwcorporaties.
5. Zorg ervoor dat energiebedrijven weer in overheidsbanen terechtkomen.

Maar ook op lokaal niveau kunnen we zorgen voor meer democratie en zeggenschap voor bewoners over hun eigen woon-, werk- en leefomgeving.

Zorg voor fatsoenlijke wijkbudgetten, houdt deze flexibel en laat het initiatief vooral bij de bewoners. Geef hen zoveel mogelijk vrijheid en zeggenschap om zelf te bepalen waar het geld aan uitgegeven worden. Creëer geen strak leidraad, vertrouw erop dat bewoners die betrokken zijn het goede doen.

Dus: stel duidelijke regels, maar niet te veel. Toets achteraf op de budgetten. Richt deze toetsing vooral op de totstandkoming, effectiviteit van bestede middelen, bewonersbetrokkenheid en vertegenwoordiging. Zo kunnen initiatieven van onderop en van bewoners zelf uitbloeien tot iets moois.

Probeer de negatieve gevolgen van marktwerking in het openbaar vervoer te minimaliseren. Door een personeels-BV op te richten voorkom je onzekerheid onder personeel die bij iedere aanbesteding plaatsvindt. Wellicht is een dergelijke personeels-BV ook op te richten voor de thuiszorgwerknemers die nu met ontslag en 30%-loonsverlaging worden bedreigd.

Om de zeggenschap van huurders over woningbouwcorporaties te versterken, moeten huurders zichzelf opnieuw organiseren. De afgenomen zeggenschap van huurdersverenigingen die eerst 'zeggenschap' hadden, toen 'medezeggenschap' kregen en vervolgens 'inspraak' mochten hebben, heeft geleid tot cynisme en minder betrokkenheid. Toch hebben wantoestanden bij verschillende corporaties (Rochedale, Vestia) tot het inzicht geleid dat het toezicht op woningbouwcorporaties versterkt moet worden.

Kies ervoor om lokale duurzame energieprojecten zoals de Grunniger Power te ondersteunen. Zij kiezen ervoor om als coöperatie, waarbij de leden zeggenschap hebben, de energie in eigen hand te houden. Kijk waar je als gemeente dit soort lokale, duurzame initiatieven kan ondersteunen. Voorbeelden van steden waar dit al succesvol gebeurd is, zijn München en Kopenhagen. Hier zijn stadsenergiewerken de grootste energieleveranciers en concurreren andere energiereuzen uit de markt.

Dus op nationaal niveau de zeggenschap terugeisen over wat van ons allemaal is en als het nodig is op lokaal niveau opnieuw van onderop opbouwen.