Groningen

Vanaf 1 januari 2022 komen circa honderd schoonmakers van gemeentelijke panden in dienst bij de gemeente. Concurrentie tussen commerciële schoonmaakbedrijven om de gunst van de overheid als opdrachtgever komt hiermee tot een einde. Dit zogenaamde aanbesteden zorgt voor concurrentie op arbeidsvoorwaarden en onzekerheid over behoud van werk. Gevolg is een neerwaarts druk op de organisatiegraad van werknemers en dus lage lonen. Ondanks dit hebben de schoonmakers na  jaren van strijd gewonnen. Met acties hebben zij de politiek aangezet om deze vermarkting te stoppen. Laat de schoonmakers een lichtend voorbeeld zijn.

Werknemers in de thuiszorg, het openbaar vervoer en de pakket- en postbezorging zitten in dezelfde situatie als de schoonmakers. Zorgwerkers moeten iedere seconde tellen door  de stopwatchcultuur, buschauffeurs moesten acties voeren voor plaspauzes en post- en pakketbezorgers worden van voordeur naar voordeur gejaagd door een digitaal kastje. Zij draaien om hun gezin te onderhouden overuren, gaan gebukt onder een torenhoge werkdruk en slechte arbeidsvoorwaarden. 

Een heilig geloof in de efficiëntie van commercie en competitie leidde tot een eindeloze reeks privatiseringen en aanbestedingen. De overheid creëerde markten en dwong concurrentie af. Het bedrijf met het beste bod, tegen een zo laag mogelijke prijs mocht de dienst leveren. Commerciële bedrijven zijn gericht op winst en hebben er dus belang bij de kosten laag te houden. Dat weet ook de overheid. Als gevolg ontstaat een controlesysteem met een uitgebreide registratieplicht en werknemers die te maken krijgen met een werkgever die hen met behulp van algoritmes van minuut tot minuut volgt. Hierdoor worden werknemers, naast maximaal uitgeperst, ook ontdaan van iedere professionele onafhankelijkheid. De vermarkting heeft gezorgd voor wantrouwen en bureaucratie.

En het is pervers. Wie geld aan zorg wil verdienen moet behandelingen verrichtten. Dan heeft preventie geen prioriteit. Dat geldt niet alleen voor de zorg. Wie geen belang heeft bij de continuïteit op lange termijn investeert daar ook niet in. Het is dan ook voorspelbaar dat een OV-bedrijf niet investeert in personeel of goede bussen. Dat is wellicht in het algemeen belang maar de aanbieder van het OV is na een aantal jaren weer vertrokken. Dit geldt ook voor extra kosten die niet meegenomen worden in de prijs van de diensten. Want wie draait op voor de kosten als bedrijven de grenzen opzoeken van het contract, arbeidsvoorwaarden zoals lage lonen waardoor met belastinggeld toeslagen moeten worden betaald. Denk ook aan de gevolgen van natuur- en milieuvervuiling of de extra kosten bij faillissementen. Dit soort externe effecten worden door de markt afgeschoven op de overheid, samenleving, milieu en mensen. Er wordt door de markt geen rekening gehouden met de samenhang der dingen. Met die samenhang wordt alleen rekening gehouden wanneer het algemeen belang wordt gediend. Daar is democratie voor nodig, die in de plaats komt van de tucht van de markt. Beroepseer en vertrouwen moet weer het uitgangspunt worden. Alleen dan kunnen publieke diensten ontstaan met het institutionele moraal. 

Om daar te komen moeten we het voorbeeld van de schoonmakers volgen. In hun bedrijf geldt straks niet meer de stelregel “één euro, één stem” maar “één mens, één stem”. Waar eerder de euro’s van de eigenaar of aandeelhouders van het commerciële schoonmaakbedrijf het voor het zeggen hadden, is dat nu de democratische overheid samen met de schoonmakers. De acties van de schoonmaker hebben onze samenleving democratischer gemaakt. Ze laten ons zien dat niet de korte termijn winsten centraal hoeven te staan maar dat het zin heeft oog te hebben voor de lange termijn en het publieke belang. 

De toekomst is aan de democratisering van onze publieke voorzieningen. De wens om de marktwerking in de publieke sector af te schaffen is groeiende. We moeten de problemen in de publieke sector met elkaar in verband te brengen en gezamenlijk de strijd aan gaan tegen de markt en voor meer democratie. De schoonmakers hebben hierin een grote en moedige stap gezet. Het is de hoogste tijd dat anderen dit goede voorbeeld met onze steun volgen.