Groningen

Iedereen die wel eens een rampenfilm heeft gezien kent de formule: 

Het gewone leven gaat zijn gangetje voor iedereen - behalve voor één persoon: een oud wetenschapper die iets belangrijks over een naderende ramp had ontdekt maar werd uitgelachen en ontslagen -  Hij leeft verbitterd ergens teruggetrokken. - dan komt de ramp  - de massa rent in paniek gillend rond of slaat elkaar de hersens in - dan herinnert iemand zich de voorspelling van de wetenschapper - de leiders smeken hem om hulp -  Hij weigert  -  maar dan moet hij wel, want zijn ex-vrouw (altijd gescheiden, komt door zijn onmogelijke karakter en verbittering) en kind zijn in gevaar - hij bedenkt een oplossing - Het lukt - de wereld is gered - zijn ex-vrouw is diep onder de indruk.

Voor de oplettende lezer: het gaat nogal veel over de wetenschapper. De geniale eenling zonder wie alles anders verloren zou zijn. De gezichtsloze massa weet niet waar ze het zoeken moet, is in paniek, hulpeloos of vecht met elkaar. En dat is nou precies zoals het er in werkelijkheid niet aan toegaat. 

Onderzoek na onderzoek wijst uit dat mensen in het geval van een ramp vooral rustig blijven en elkaar helpen. Een groot onderzoek van de Universiteit van Sussex  stelt dat meer dan 50 jaar psychologisch en sociologisch onderzoek laat zien dat collectief gedrag tijdens rampen en noodtoestanden juist sociaal, gestructureerd is, zich aanpast aan de omstandigheden en samenwerking brengt. De massa blijkt samen een enorme veerkracht te hebben. Het vreemde is, dat ondanks deze bewijzen een aantal mythes rondom rampen hardnekkig rond blijft gaan. Rampenmythes over massapaniek, hulpeloosheid en zelfzuchtig, agressief gedrag. Mocht dit je bekend voorkomen: het is het mensbeeld achter de neoliberale leer. Op zich kun je dan denken: nou, dan geloof je maar dat de mens egoïstisch en slecht is, als je dat zo graag wilt. Maar als dit het uitgangspunt is bij politiek beleid dan kan dit verkeerde of zelfs gevaarlijke maatregelen in tijden van een crisis opleveren. Het kan een militaire in plaats van een humanitaire aanpak betekenen, die bijvoorbeeld rampzalig uitpakte voor de slachtoffers van de orkaan Katrina, in de VS. 

'Mensen laten een opmerkelijke solidariteit zien tijdens een nationale crisis, en kunnen die ook lang volhouden. We weten dat paniek dan nauwelijks voorkomt. Wat wel duidelijk naar voren komt is samenwerking, altruïsme en solidarieit.' zegt professor Ivo Vlaev, een gedragswetenschapper in een interview in The Guardian. Het is wat we nu zien bij de coronapandemie. Ja, er zijn mensen die denken dat ze een uitzondering zijn en wél op pad gaan en ja, er is wat gehamsterd in het begin en er zijn wat irritaties. Maar er is geen massapaniek. Wat we vooral zien is dat de overgrote meerderheid doet wat nodig is en zelfs veel meer dan dat. Mensen in cruciale beroepen werken ontzettend hard onder risicovolle omstandigheden (die veel minder risicovol hadden hoeven zijn, maar dat is weer een ander verhaal). Het barst van initiatieven die mensen voor anderen ondernemen. Gewoon, om te helpen. Omdat we sociale wezens, mensen zijn. 

Die ene wetenschapper komt in het hele verhaal niet voor. Er is nog niet een ietwat verlopen maar knappe man naar voren gekomen met dé formule voor een vaccin, dat hij helemaal in zijn eentje heeft ontwikkeld. Wat we zien is dat wetenschappers wereldwijd informatie uitwisselen en elkaar verder helpen. De wetenschapper hoeft dus helemaal niet eenzaam en miskend weg te kwijnen. Hij kan gewoon een mens zijn, iemand die samenwerkt met anderen. Sommige rampen hoeven dan niet eens meer voor te komen, omdat zonder de dwingende neoliberale orde benodigde informatie niet geheim wordt gehouden met slinkse patenten en er niet wordt gegokt met onze levens door (kostenbesparing! Meer winst!) vrijwel geen medische voorraden te hebben. Als er dan toch een ramp gebeurt, dan kan de wetenschapper door open samenwerking zijn steentje bijdragen om een snelle oplossing te vinden. 

En zijn vrouw zal hem een stuk beter te pruimen vinden.